પ્લેટો-ઍરિસ્ટૉટલ-લૉંજાઇનસની કાવ્યવિચારણા/પ્લેટોના માનસનું દ્વન્દ્વ: Difference between revisions

{{SetTitle}}

{{Heading|  પ્લેટોના માનસનું દ્વન્દ્વ |  }}

આમ તો, કહેવાય છે કે પ્લેટોએ પણ એક વખતે કાવ્યો અને નાટકો લખેલાં (ન લખ્યાં હોય તો જ નવાઈ!) પણ સૉક્રેટીસના પ્રભાવ નીચે આવતાં એમણે એનો નાશ કર્યો અને પોતાનું ચિત્ત તત્ત્વજ્ઞાન અને ગણિતશાસ્ત્ર તરફ વાળ્યું, પ્લેટો આટલેથી જ ન અટક્યા; જ્યારે આદર્શ રાજ્ય, આદર્શ માનવસમાજની કલ્પના ઘડવા બેઠા ત્યારે એમાંથી કવિતાને દેશવટો આપ્યે જ એ જંપ્યા.

છતાં છેક સુધી કવિતાની મોહિનીમાંથી પ્લેટો મુક્ત થયા હોય એવું લાગતું નથી. કવિતા પર તહોમતનામું ઘડવા બેસતી વખતે પણ એમના હૃદયની સ્થિતિ કેવી છે? જે આદર અને પ્રેમ “સમસ્ત મોહક ટ્રૅજિક-કવિમંડલના આગેવાન અને આચાર્ય” હોમર પ્રત્યે એમનું હૃદય બાળપણથી જ અનુભવતું આવ્યું છે એનો એ સ્વીકાર કરે છે અને કહે છે કે એ આદર અને પ્રેમ આજેયે મારી વાણીને સ્ખલિત કરે છે. પણ વ્યક્તિ કરતાં સત્ય વધારે આદરણીય છે, અને એ સત્યને ખાતર જ, પ્લેટો કવિતા સામે બોલવા તૈયાર થાય છે, સમગ્ર ચર્ચાને અંતે, કવિતાને પોતાની કલ્પનાના રાજ્યમાંથી દેશવટો ફરમાવતી વેળા પણ એને “આપણી મીઠી દોસ્ત” (અવર સ્વીટ ફ્રેન્ડ) કહીને સંબોધે છે અને કહે છે કે અમે કવિતાની મોહિનીથી અજાણ નથી, હોમરમાં એ દેખાય છે ત્યારે તો એનાથી મુગ્ધ થયા વિના રહેવાતું નથી, પણ બાળકની જેમ એના પ્રેમમાં અમે સપડાઈ જઈશું નહીં. હા, જો એ એની ઉપયોગિતા સાબિત કરે – એનો બચાવ અમે સદ્‌ભાવપૂર્વક સાંભળીશું – તો અમારે માટે એ લાભમાં લેખું છે અને અમે એને સત્કારવાને માટે તૈયાર રહીશું, પણ ત્યાં સુધી તો... નમસ્કાર – નવ ગજના.

પણ કવિતાના આકર્ષણની અને એમાંયે પોતે અનુભવેલા આકર્ષણની વાત આમ વળીવળીને કરવાની પ્લેટોને શી જરૂર હતી? એમના જેવા વસ્તુલક્ષી વિચારક આમ આત્મકથનોક્તિમાં કેમ સરી પડે છે? આપણને એ આકર્ષણથી ચેતવવા માત્ર કે પછી સાથેસાથે એમના હૃદયની કોઈ ઊંડી વાત પણ એ રીતે પ્રગટ થઈ રહી છે?

{{Poem2Close}}

{{HeaderNav2

|previous = ક્રમ

|next = પ્રેરણાનો પુરસ્કાર : ઉપહાસનો અણસારો

}}