સાફલ્યટાણું/૧. અસહકારનું આહ્વાન: Difference between revisions

એ દરમિયાન ભરૂચની મારી સંસ્થાએ પણ અસહકારમાં ઝંપલાવ્યું હતું અને છોટુભાઈ, ભટ્ટાચાર્ય વગેરે પણ અસરકારના રંગે પૂરા રંગાયા હતા. છોટુભાઈને હું મળ્યો ત્યારે સૌથી પહેલી વાત તેમણે મારા સ્વાધ્યાયની કરી. મારે વિનીતની પરીક્ષા આપવી જ જોઈએ એવો તેમણે આગ્રહ કર્યો. મેં તો ચોપડીઓ અભરાઈ પર ચડાવી દીધી હતી, એટલે હવે ભણવાની વાત આવે ત્યારે ચૂંક આવતી હોય એવું લાગતું. એટલે છોટુભાઈની વાતનો મેં વિવેક ખાતર મોઢેથી સ્વીકાર કર્યો, પણ મનમાં એ માટેની કશી જ તૈયારી ન હતી. ભટ્ટાચાર્યે પણ મારે વિનીતની પરીક્ષા આપવી જ જોઈએ એવો આગ્રહ કર્યો; પણ છૂટી ગયેલો અભ્યાસ ફરીથી ચાલુ કેમ થઈ શકે અને પરીક્ષામાં સારી એવી સિદ્ધિ મેળવવાની જે ઝંખના હતી, તે હવે અલ્પ તૈયારીથી પાર પડી શકે તેમ ન હોઈ મેં પરીક્ષાને મારા મનમાં બહુ પ્રવેશવા દીધી નહિ.

આમ થતાં જે ચારપાંચ દિવસ હું ભરૂચ રહ્યો તે દરમિયાન ભટ્ટાચાર્યે મારી સાથે ગુજરાતીના અમારા પાઠ્યપુસ્તકમાંથી કેટલીક કવિતાઓ વાંચી. એ પૈકી ‘ગિરનારને ચરણે'ના સંસ્કારો મારા મનમાં દૃઢપણે અંકિત થઈ ગયા. એમાંથી કેટલીક પંક્તિઓ જેવી કે

ઘોરે અઘોર નીર સાગર કાંલ કેરો;

ને તે મહા કમલની દલ પાંખડીમાં,

મારે માટે ચિરસ્મરણીય બની ગઈ. એમાં સાગરનું એક મહાકમળ તરીકેનું જે ચિત્ર અંકિત થયું છે તે સૌંદર્યાનુભૂતિ મારા ચિત્ત પર કાયમને માટે અંકિત થઈ ગઈ છે. સુંદર અને ભવ્યના આવા સુમેળે મારી ક્લ્પનાને ઘણી આંદોલિત કરી મૂકી. આ પંક્તિની જેમ–

પંક્તિઓથી જે ચિત્ર અંકાતું હતું તે મારે માટે ઘણું આસ્વાદ્ય બન્યું.

ગાલે ઢળે નમણી પાંપણ અર્ધર્મીચી

ઢાંકે પુનઃ પુનઃ પાલવ ઉરદેશ;

સંકોરી કોર સરતી કરવેલડીએ

આ પંક્તિમાંથી આપણી કિશોરીઓ અને યૌવનાઓનું જે આભિજાત્યપૂર્ણ ચિત્ર ઊપસે છે તેમાં આપણી સંસ્કારિત્વની કેવી નિર્મળશ્રી છે! આજે પણ મને આપણા સાહિત્યમાં આ કવિતા વાણીની મોટી સિદ્ધિ જેવી લાગે છે. આમ થોડાક દિવસ ભટ્ટાચાર્ય પાસે રહી, સારી એવી પ્રેરણા પામી ફરીથી હું સુરત આવ્યો અને પરીક્ષાની વાત ભૂલી, આંદોલનમાં ગૂંથાઈ ગયો.

એ દરમિયાન દયાળજીભાઈના વધુ પિરચયમાં મારે આવવાનું થયું, અને વિનીતની પરીક્ષાને પંદરેક દિવસ બાકી રહ્યા હશે, ત્યાં તેમણે મને કહ્યું, ‘તમારે વિનીતની પરીક્ષા તો આપવી જ જોઈએ.’ મેં જવાબ આપ્યો, ‘આવતે વર્ષે સ્વાધીન ભારતમાં આપીશ.' એ સંવાદનું સ્વરૂપ કંઈક આવું બન્યું: