ગિરીશ ભટ્ટની વાર્તાઓ/યાયાવર પંખી

યાયાવર પંખી

તે લંડન મહાનગરના એક ઉપનગરની બાવીસ નંબરની સ્ટ્રીટમાં વસતી હતી. ઘર પરની તક્તી પર માનું નામ હતુંઃ કુમારી જેન બર્ક, નિવૃત્ત સ્વાસ્થ્ય અધિકારિણી. શાન્ત વિસ્તાર, મધ્યમ વર્ગની વસ્તી. થોડાં માળવાળાં મકાનો, સ્વચ્છ શેરી-પથ્થરોથી જડેલી. સાંજ લગભગ ઢળવા આવી હતી. પુત્રી મારિયા, આલોક સાથે આવી ત્યારે માતા એમ્બ્યુલન્સમાં બેસવાની તૈયારી કરતી હતી. જેન, પુત્રી જેવી જ હતી; ઊંચી, સુંદર, તેજસ્વી આંખોવાળી. ‘આવી ગઈ, મારિયા? વેલ.. હું જાઉં છું. આ લોકો સાથે. કદાચ કોરોના હોઈ શકે. મેં જ ફોન કર્યો હતો. બીજો તને કર્યો હતો. આ તો મહામારી છે. કોણ આલોક છે? તારો ઈન્ડિયન મિત્ર. વેલ કમ. મારી ચિંતા ઓછી. તેને અનુકૂળતા હોય તો સાથે રહેવાનું કહેજે.’ ને તે વાહનમાં બેસી ગઈ હતી. સામી બારીમાં એક સ્ત્રી ઊભી હતી. ઘર સેનેટરાઈઝ્ ડ થતું હતું; બે બેડરૂમ, કિચન. સાંકડો ડ્રોઈંગરૂમ ને આંગણું અને આંગણામાં ત્રણ ચાર છોડ. સ્નો પડે ત્યારે પીળા પડી જાય. જેનને પુત્રીની કેટલી ચિંતા હતી? એકલસૂરી, બોયફ્રેન્ડ તો શું છોકરી પણ નહીં સોબતમાં, જોબના સ્થાને ઘર ને ઘરથી ઑફિસ, સાવ સાદી. એમ જ લાગે કે મઠમાં તો નહીં ચાલી જાય ને? આલોક પ્રથમ વાર આવ્યો હતો ત્યારે તે ખુશ થઈ હતી ઃ ચાલો બોયફ્રેન્ડ તો શોધી શકી. તેણે જ પૃચ્છા આદરી હતી ઃ આલોક? એ યુનિવર્સિટીમાં? ફ્રોમ ઈન્ડિયા..! કોલકટા જોયું હશે. કેટલું દૂર તમારા શહેરથી? ઓહ, ગયો છું ત્યાં કયા વિષય? એન્થ્રોલોજી! આઈ નો. મારિયા. સ્વાગત કર આલોકનું. શું લે છે? વેજ? માને રસ પડ્યો હતો આલોકમાં. બીજી મુલાકાત હતી; તે તો રોગગ્રસ્ત હતી. ઇચ્છતી હતી કે આલોક તેની સાથે રહે. ખ્યાલ હતો કે મારિયા ક્યારેય એકલી રહી જ નહોતી. મારિયાએ કહ્યું આલોક, મોમ વિનાના ઘરમાં પહેલી વાર પ્રવેશું છું. તું છે ને? આઠ માસ જૂનો પરિચય. એક યુવાન બગલથેલા સાથે યુનિવર્સિટીની ઑફિસ પાસે ઊભો હતો; આછો તામ્ર વર્ણ, ઠીક ઠીક - પ.૬ ફૂટની ઊંચાઈ, અજાણ્યા હોવાના તમામ લક્ષણો. તેણે જ સાદ પાડ્યો હતો ઃ કમ ઈન. હુ ઈઝ ધેર? વોટ કેન આઈ..? તે... પ્રવેશ્યો હતો. ગભરુ લાગ્યો. બીજા દેશમાંથી આવ્યો હશે. આલોકે તેની ફાઈલ... ટેબલ પર મૂકીને તે જોઈ ગઈ હતી. ‘સમયસર છો. ડૉ. જોસેફને મળી લો. ક્યારે આવ્યા ઈન્ડિયાથી? પહેલીવાર આવ્યા છો?’ તે તેને ડૉક્ટરની ઑફિસ સુધી લઈ ગઈ હતી. આલોક એક ગોરી છોકરી સાથે જઈ રહ્યો હતો. પરિસરમાં ખાસ ભીડ નહોતી ને કોલાહલ તો બિલકુલ નહીં. એ લોકો વાતો તો કરતાં હતાં પરંતુ ધીમેથી, અન્યને ખલેલ ના થાય એ રીતે. ઠંડી હવાની મર્મર સાંભળી શકાતી હતી. આલોક દસ જ મિનિટમાં ડૉ. જોસેફને મળીને પાછો ફર્યો હતો, મારિયા પાસે. કેવી રહી મુલાકાત? કર્ણધાર છે આ સંસ્થાના. તે પોરસાઈને કહેતી હતી. આલોકે કહ્યું હતું તેઓ તમારી પ્રશંસા કરતા હતા. ‘મહાન છે...’ ક્ષોભ અનુભવતા તે બોલી હતી. જરૂરી સૂચનાઓ, જરૂરી પેપર્સ અપાયા હતા. ક્યાં રહેવાના છો? હોસ્ટેલ તો નેકસ્ટ મન્થ ખૂલશે. છે સંબંધી? વેલ મેટ્રોમાં ચોથું સ્ટોપ? કાલથી અભ્યાસ ચાલુ થશે. સમયસર આવી જજો તમને શુભેચ્છા. એન્થ્રોલૉજીના પંડિત બનો. મારિયાએ હસ્તધૂનન માટે હાથ લંબાવ્યો હતો. કોઈ સ્ત્રીને આમ કરવાનો પહેલો અનુભવ હતો. તેમાં સંકોચ છતો થયો હતો. મારિયા હસી હતી. પિતા શું કહેતા હતા ઃ આ સ્વભાવ ધંધામાં ન ચાલે. ભલે આશ્રમોને મંદિરોમાં ફર્યા કરે. મારો ધંધો દીકરી શિવાની સંભાળશે. મોટો કારોબાર હતો ગારમેન્ટનો. બંગલો હતો આંબાવાડીમાં. બે ગાડીઓ હતી. આલોક સાઈકલમાં કે પગપાળા ઘૂમતો હતો. ટોણો મારતા હતા પત્નીને ઃ તમે આ કુંવર પધારવાના હતા ત્યારે શું વાચતા હતા? આપણી કંપનીનું પ્રોસ્પેટસ વાંચ્યું હોય તો આમ ના બનત. અચાનક યુ.કે. જવાના અંજળ જાગ્યાં હતાં. કુલકર્ણી સર કહેતા હતા ઃ આલોક... તું એન્થ્રોલૉજીનો અભ્યાસ કર. તારી પ્રકૃતિને અનુકૂળ છે. સ્વની શોધ, નૃવંશશાસ્ત્ર, મટીરિયલ માર્ગદર્શન, સલાહો શું કરવું ત્યાં પ્રવેશ માટે. ‘હા... ત્યાં ડૉ. જોસેફ છે, લંડનના પરામાં યુનિવર્સિટી છે. એ લોકો તમારી ઇચ્છાને ચકાસે છે, તમારી ડિગ્રીઓને નહીં.’ બધું તૈયાર કરાવ્યું. ને પ્રભા ફોઈનું કહેણ આવ્યું ઃ મોટાભાઈ... મોકલો આલોકને. ભણવાના વિઝા મળી જશે... ગાર્ડિનિંગનો કોર્સ...! આપણા ધંધાના કેવલ પેમેન્ટનુંયે થશે. મોટું માર્કેટ છે. ગોરી સ્ત્રીઓને પણ વસ્ત્રો તો જોશે જ ને? હા માપ બદલાવવા પડશે. હાડેતી, ઊંચી...! છે એક છોકરી; નામ સલોની, ભારે હોશિયાર. તે મદદ કરશે આલોકયાને... કુલકર્ણીએ એડમિશન મેળવી આપ્યું હતું કહ્યું'તું ને કે જોસેફ... સર્વેસર્વા છે. હવે એક કામ કર. થોડું ઈંગ્લિશ શીખી લે. કેવી રીતે બોલવું? ઉચ્ચારો કેમ કરવા..? એક છે હરસાણા સાહેબ. થોડા દિવસ... શીખ. પિતાએ કહ્યું હતું ધંધામાં ધ્યાન આપજે. પ્રભાએ ગોઠવ્યું છે. કુલકર્ણીએ કહ્યું હતું ઃ ધ્યાન દઈને અભ્યાસ કરજે. ગહન વિષય છે. બીજે દિવસે આલોક મેટ્રોમાં કાલોસ રોડ સ્ટોપે પહોંચ્યો હતો. થોડી પરિચિતતા હતી; વૃદ્ધ સૈનિકનું સ્ટેચ્યુ, ઓર્કિડ અને પહોળા પાન ધરાવતાં બદામી વૃક્ષો, પર્ણોની મર્મર, આકાશ ને મંદ અજવાળું. ઑફિસમાં સહજ દૃષ્ટિપાત કર્યો. મારિયા નહોતી, બીજો પુરુષ હતો. તેની અનુપસ્થિતિ ખાલી હતીઃ કેમ નથી? દસ મિનિટ પછી પહેલો તાસ હતો અભ્યાસનો તે પહોંચી ગયો. છાત્ર-છાત્રો હતાં, ગમે તે વયના. ત્વચાના વર્ણ અલગ અલગ હતા. અલગ દેશના હશે. અનુમાન થયું. જોસેફનું સંબોધન થયું. હળવાશથી ગંભીર વાત સુધી લઈ ગયા હતા. પછી ગુરુજનોઃ આર્થર, સ્ત્રિથ, જેમ્સ, કબીર અને સનાતન, આર્ય. છેલ્લાં નામ પર ચોંકાયું અરે, આ તો... ભારતીય! ગમ્યું. પછી છાત્રોએ પરિચય આપવાનો ક્રમ થયો હતો. તેણે આપ્યો હતો ઃ આલોક... આઈ'મ ઈન્ડિયન. કુલકર્ણી સરનો સંદર્ભ પણ ગાયો હતો. ક્યાં સંકોચ થયો હતો? સનાતન સર લોબીમાં મળ્યા હતા ઃ મને મળજે. ક્યાં છું અત્યારે? મૂળ અમદાવાદ? ક્યાં આંબાવાડીમાં..? આઈ'મ.. સિન્સ..! વિષાદ હતો. ને તે પણ ક્યાં દૂર હતો વતનથી? દિવ્ય આશ્રમ, ઘર, મોમ-ડેડી, શિવાની, બંગલાનો માળી, વોચમેન, ઝાંપા સામે બેસી રહેતો અંધજન. કેટલું યાદ આવી જતું હતું. જતી વખતે... મારિયા મળી હતી. સીધું કહ્યું હતું ઃ વેલ..? ચાલ... કોફી લઈએ. દિવસ ઠંડો છે. એ દિવસે કેન્ટિન જોઈ હતી ઃ સ્વચ્છ, વ્યવસ્થિત અને કોલાહલ વિનાની. વાતો થઈ ઃ આવી કેવી ઊંઘ? કોણ સાંભર્યું હતું? કેવું લાગ્યું કેમ્પસ? કોણ છે વતનમાં? મોમ, ડેડી, સિસ્ટર..! નથી કોઈની સાથે ડેટિંગ કરતો? હું પણ ક્યાં...? મોમ છે. તને લઈ જઈશ ઘરે. આલોક વિચારતો હતો આ ઘટના વિશે. કેટલી ત્વરાથી મારિયા તેની નજીક આવી ગઈ હતી? સાવ સરળ હતી. પ્રભાફોઈએ કેટલી સૂચનાઓ આપી હતી ઃ ધોળિયાવ અતડા, અભિમાની, અહીં તેમનો જ પનારો. ધ્યાન રાખવું. કામથી કામ જ રાખવું. સલોની તો એમનું માથુ ભાંગે તેવી છે. બધું કામ કરાવી લે. જરૂર પડે બોબને પૂછી લેવું. કેવા છે કૉલેજવાળાં? તારે સાચેસાચ ભણવું છે? મારું માન તો છોડ બધું. ધંધામાં પડી જા. સલોની રાહ જોતી બેઠી છે. ફર તેની સાથે, માર્કેટ સર્વે કર. ભાઈએ કેટલું લિટરેચર આપેલું છે? હું વાંચી ગઈ. ભઈલા, આમાં ધ્યાન આપ. શું ભણવું છે તારે? એન્થ્રોલૉજી..? માણસ ક્યાંથી આયવો એ..? પ્રભાફોઈ હસી પડ્યાં હતાં. ‘તારી ઇચ્છા, ભયલા..! પણ એક વાર સલોનીને મળ.’ અને ચોથે દિવસે કર્યું હતું ઓલી આવી'તી. બધું લિટરેચર લઈને ગઈ..! બે દિવસ પછી આવશે તારી સાથે ડિસ્કસ કરવા. ભડકા જેવી છે. બસ... વર્ક વર્ક ને વર્ક. સેટર સનમાં મોજ. આલોકને સલોનીનો પરોક્ષ પરિચય મળી ગયો હતો. અભ્યાસમાં ટપ્પા પડવાની શરૂઆત થઈ હતી. હરસાણા સરે.. ભાષાના ઉચ્ચારોની ઠીક ઠીક સમજ પાડી હતી. તે સનાતન સરને મળવા ગયો હતો. પાંચેક મિનિટો વાતો થઈ હતીઃ સરસ છે યુનિવર્સિટી. દુનિયાભરમાંથી છાત્રો આવે છે. કોઈ મુશ્કેલી પડે તો મને મળજે. પ્રારંભમાં થાય. લાઈબ્રેરીમાં જવાનું રાખજે. કબાટો ભર્યા છે સંદર્ભગ્રંથોના. રસ પડે છે ને? હું પણ વાંચું છું. ગુરુ તો છું પણ છાત્રેય છું. સલોની ઘરે મળવા આવી હતી. તે એ સમયે મારિયાની સાથે તેનાં ઘરે જઈ રહી હતી. મારિયા... રસ્તાઓની સમજ પાડતી હતી. સાંજ હતી. અજવાળું પણ હતું. સ્ટ્રીટલાઈટોનું તેજ રસ્તાઓને અજવાળી રહ્યું હતું. મારિયાએ કહ્યું હતું આ સોળમી સ્ટ્રીટ. આ અમારું હાઉસ..! તે ખુશ હતી. નવું કશુંક બની રહ્યું હતું તેના જીવનમાં. કોણ જાણે કેમ, તેને આલોકમાં રસ પડ્યો હતો. અલગ હતો અન્યથી, કેટલા છાત્ર-છાત્રાઓ તેની નજરમાંથી પસાર થયાં હતાં? શું ગમ્યું હતું એ છોકરામાં એની ગતાગમ પડી નહોતી. બસ, તે ગમ્યો હતો. શું તે એક ઈન્ડિયન હતો એ કારણે? ના દર વર્ષે કેટલાં ઈન્ડિયન આવતાં હતાં? તો શું કોલકટા... ને કારણે..? હા... એક કારણ એ પણ ખરું જ. જેનના મુખેથી એ જ નામ ઉચ્ચારાયું હતું ‘આલોક... કેટલું દૂર કોલકતા તારાં શહેરથી?’ ને આલોકે તેની કોલકટાની સફરનું વર્ણન કર્યું હતુંઃ તેઓ ચાર હતાં. ચિત્તરંજન અવન્યૂમાં માસી હતાં - કમલા માસી. ખૂબ ફેરવ્યા હતા માસા-માસીએ. ભલા હતાં. નિઃસંતાન! રોસ ગોલ્લા. હડિયાપટ્ટી, બડા બજાર, મીના બજાર... અને કાલી માતાનું મંદિર, હાવડા બ્રીજ, ગંગાધર અને... જેનને ડેલહાઉસી સ્ટ્રીટ યાદ આવી ગઈ હતી પરંતુ એ વિશે કશુ પૂછ્યું નહોતું. મારિયા કોફી બનાવવા કિચનમાં ગઈ હતી. માતાએ પુત્રીના હરખને જોયો હતો. તે ચકિત અને ખુશ હતી. પુત્રી આટલી ખુશ ક્યારેય નહોતી. આ છોકરો જ કારણભૂત. સારું થયું કે વળોટમાં આવી હતી. આ વયે તો આમ જ હોવું જોઈએ. પછી તેણે - સૂવું છે મારે, કહીને તે બંનેને એકાંત આપ્યું હતું. કેટલી વાતો થઈ એ બંને વચ્ચે! જેનનું મન તો આ તરફ જ હતું. ભૂખરા રંગના વૃક્ષ વિશે, જોસેફ વિશે, ગાંધી અને ટાગોર વિશે, ગુજરાત વિશે, મોમ વિશે, કેટલી વાતો થઈ હતી. છેલ્લે મારિયા કહી રહી હતી ઃ આલોક હું મારા પિતા વિશે કશું નથી જાણતી. મોમ દુઃખી થાય એટલે હું નથી પૂછતી. કોઈ હશે જ ને? પણ કોણ? તને જાણ છે. મારાં નામ પાછળ મોમનું નામ છે? આલોક મૌન હતો ઃ આવી વાત? સાવ અંગત વાત હતી. માતા માટે તો અંગત હતી પણ પુત્રી માટે મહત્ત્વની હતી. કેટલી મૂંઝવણ થતી હશે? કદાચ એટલે આટલી ગંભીર ને અકલસૂરી હશે. બિચારી..? ‘તારી વાત યોગ્ય હતી’ તે બોલ્યો હતો, ને પછી સાંત્વના આપી હતી ઃ મોમ તને એ જણાવશે જ. મને વિશ્વાસ છે. મારિયા આલોક તરફ ઢળી હતી, ને તેણે સહજ રીતે તેની પીઠ થપથપાવી હતી. ને પછી થોડી હળવી વાતો કહીને ઘરે જવા નીકળી ગયો હતો. મારિયા તેને સ્ટ્રીટના વળાંક સુધી મૂકવા આવી હતી. આલોકને થયું. આવું યુકેમાં બન્યું હતું. બિલકુલ. તેના દેશમાં બની શકે તેવી ઘટના મનુષ્યો અને પીડાઓ સરખી હતાં, કોઈ પણ દેશમાં. તેણે... સલોનીને શાંત ચિત્તે સાંભળી લીધી હતી. આલોક... તારું નામ તો અર્થસભર છે પણ તું છીછરો છું. કેમ ના આવ્યો મને મળવા? તારી રાહ જોતી કેટલું બેઠી? સમયપાલનનું તને ભાન જ નથી. આવ્યો હોત તો મને જઈ શક્યો હોત, મળી શક્યો હોત, મારો પ્રભાવ જાણી શક્યો હોત. જો સાંભળ, ગારમેન્ટસ માટે અહીં સારું બજાર છે. મેં અંકલ સાથે અમદાવાદ વાતો કરી છે. મને રસ છે. પાઉન્ડસ કમાઈ શકાય તેમ છે. મળ મને. આન્ટી સાથે પ્રોગ્રામ ગોઠવ્યો છે. ટેમ્સમાં ક્રૂઝ પર જવાનું છે. સેટર ઈવનીંગ, નાઈટને સવારે બેક, આવી જશે. પ્રભાફોઈએ ફરી સલોનીના વખાણ કર્યાં હતા. ભારે હોશિયાર. ગોરાઓ સાથે આર્ગ્યુમેન્ટ કરે. ફોઈની તબિયત બગડી હતી. ફુવાએ કહ્યું હતું શું તું હોસ્ટેલમાં રહેવાનો છું? આર યુ સિરીયસ એબાઉટ યોર કોર્સ? ડેડના પૈસા તો વેડફી રહ્યો નથી ને? સલોનીને પૈસા દેખાય છે ત્યાં તેને કંઈ નથી દેખાતું. એ સેટર સનમાં તે હોસ્ટેલમાં ચાલ્યો ગયો હતો. પ્રભા ફોઈએ કહ્યું હતું. જેવી તારી ઇચ્છા, તે રોજ રાતે... મા સાથે વાતો કરતો હતો અને સેટર ડે નાઈટે કુલકર્ણી સર સાથે. તેને સેટર સન-બે દિવસો માટે જોબ મળી ગઈ હતી. તે ગુજરાતી પુસ્તકોનો અંગ્રેજીમાં અનુવાદ કરતો હતો. કામ કેમ્પસમાં કરવાનું હતું. બહાર ક્યાંય જવાનું નહોતું. મારિયા ખુશ થઈ હતી. માંડ પાંચેક મિનિટ માટે મળી શકાતું હતું. બસ, મળાતું હતું ખબર અંતર, મોમ...! આલોક.. વતનના કોઈ સમાચાર હોય તો જણાવેઃ પણ આવ્યો... અમદાવાદથી, ફોન? એક દિવસ મારિયાએ હરખભેર કહ્યું હતું આલોક... મોમે મને એ વાત કહી. તે ખુશ હતી. આલોકે કહ્યું હતું. વાઉ નો પ્રોબ્લેમ.. ‘બેબી!' આ નવું સંબોધન હતુ.ં મારિયાને ગમ્યું હતું. વિક એન્ડમાં ફોઈને ઘરે આવ્યો. સમાચાર મળ્યા હતા. ભઈલા ધંધાનું ગોઠવાતું હતું. સલોની મહેનત કરી રહી હતી. ભઈલા, તને તો તારામાંય રસ છે. મંદા એવો છોકરો શોધે છે જે તેની સાથે રહે. સરસ હાઉસ છે તેનું ને આ એકની એક છે. છે તને રસ? ફૂવાએ પૂછ્યું હતું તે બોરિશનું ભાષણ સાંભળ્યું? આઈ બ્રિટન વડાપ્રધાનની સ્પીચ સાંભળે, કોમેન્ટ્સ પણ કરે. બધું મર્યાદામાં થાય. છેલ્લે શું કહ્યું, ખબર છે? પેલી મહામારી આ દેશમાં નહીં જ આવે નેવર...! છે ને ચીનમાં અને ઈટાલીના દરિયા કાંઠે? ખુમારીથી બોલતા હતા બોરિશ. બાહોશ માણસ છે. સિમ્પથી છે ઈન્ડિયન માટે. ફાવે છે હોસ્ટેલમાં? હજી સુધી વેજ લે છે ને? જોબવર્ક પણ? વેલ ભાઈને બોજો ઓછો. મારિયાએ કહ્યું ચલ અંદર-મા વિનાના ઘરમાં. ખૂબ લાગણી હતી મોમની. મોમ વિના કશું કલ્પી શકતી જ ન હતી. જન્મથી આજ સુધી મોમ જ હતી તેનાં પડખામાં. કાયમ શાન્ત, સ્વસ્થ ને સહજ; લટાર મારે, સવારના તડકામાં બેસે, વાંચે અને પુત્રીને પ્રેમાળ નજરે જોયા કરે. મારિયાને ખુશ ભાળે ને તે ખુશખુશાલ થઈ જાય. આ છોકરો આવ્યો ને પુત્રીમાં પરિવર્તન આવ્યું હતું. સાત-આઠ માસથી તે જોઈ રહી હતી આ પરિવર્તનને. ગમ્યો એ છોકરો જેણે આ સાધુડીમાં ચેતનનો સંચાર કર્યો હતો. ને તેણે... તેના અતીતની વાત, ખરેખર તો મારિયાની જન્મકથા, તેના જનકની કથા તેણે કહી હતી. તે કેટલી વલોવાતી હતી, અંદર ને અંદર? પુત્રીની મૂંઝવણ નજર બહાર નહોતી. એ પ્રશ્ન ક્યારેક સપાટી પર આવવાનો હતો. ખ્યાલ હતો કે મારિયા બેચેન હતી. આ સમજ તો આવવાની હતી. ક્ષોભ થતો હતો કે આવી વાત પોતાના સ્ખલનની વાત પુત્રીને કંઈ રીતે કહેવી. તેરની, ચૌદની, પંદરની મારિયા તેણે જોઈ હતી, તેને સમજાવી શકાતી હતી પરંતુ એ પછીની મારિયાને? બધું જાણતી હોય ને? થયું હતું કે તેણે એ વાત કહેવી જોઈએ. મારિયાનો એ અધિકાર હતો. અરે, આ તો હજી વળગેલી હતી. માંડ આલોક મળ્યો. ઈસુની દયા જ સમજું છું. એક રાતે પુત્રીને કહી દીધુંઃ કોલકતામાં મહામારી હતી, આ કોરોના જેવી જ! એક ડેપ્યુટેશન ગયું હતું કોલકતા: બે ડૉક્ટર્સ ને ત્રણ નર્સ... એક જાણકાર અંગ્રેજ. તે હતી તેમાં. પ્રાચીન નગર, મોટી નદી, સાંકડા રસ્તાઓ અને અંગ્રેજોની મોટી વસાહત. આખી સ્ટ્રીટમાં અંગ્રેજોની વસ્તી. પડખે બજાર...! એ રાતે મારિયાએ આલોકને તેની મોમની એ વાત કહી હતી. પ્રારંભ એ વાતથી; આલોક, મારે તને કશું કહેવું છે. કેટલાય સમયથી વિચારું છું પણ... કહી શકતી નહોતી. નાઉ પ્લીઝ... લીસન... ‘આલોક, આ વાત કહેતા મોમને કેટલો ક્ષોભ થયો હશે? પણ તેણે કહી. મજબૂત સ્ત્રી પછી ડેલહાઉસી સ્ટ્રીટ, મહામારી, કોલકટા નગર બધું જ આવ્યું હતું.’ તે પણ ગૂંચવાતી હતી. માતાના સ્ખલનની વાત કહેવી સરળ નહોતી. મોમ એ ટુકડીમાં હતી; બે ડૉક્ટર્સ, ત્રણ નર્સ ને એક વ્યવસ્થાપક, ભોમિયો. આલોક, લોકો ટપ ટપ મરી રહ્યા હતાં. એ લોકો ડેડ બોડિઝને નદીનાં જળમાં વહેતાં કરતાં હતાં. દેશવાસીઓની સેવા કરવાની હતી પણ મોમે તો બીજાઓની પણ કરી. દિવસે થાક ને રાતે ઉતારામાં. મોમને કવિતા ગમે. રાજશેખર... યેસ.. એ જ! મોમને બેંગાલી કવિતાઓ સંભળાવે, અનુવાદ કરીને સમજાવે. મોમ ખુશ. ઘેલી હતી. ને ખેંચાણ થયું. આલોક, એ રાજશેખર મારા પિતા. મારિયાના અવાજમાં આનંદ હતો. તે કશું પામી હતી. કેવી મથામણ અનુભવતી હતી? સમજ આવી ત્યારથી બેચેન હશે. આલોકે કહ્યું તું ખુશ છે ને મારિયા? ‘હા, મને નામ મળી ગયું મારા જન્મદાતાનું. તે ઈન્ડિયન હતા. આલોક તારા દેશના?’ મારિયા સંતૃપ્ત હતી. જાણે તેને હવે કશું કરવાનું નહોતું. ‘મારિયા.. તારા મોમ એક બહાદુર સ્ત્રી ગણાય.’ તે બોલ્યો હતો. મારિયા મનનો ઉછાળ અનુભવતી હતી. થતું હતું કે આલોકને વળગી પડે, તેના બાહુમાં સમાઈ જાય. ને ત્યાં મોમનો ફોન આવ્યો હતો ઃ મારિયા મને એ રોગ વળગ્યો છે. થોડા સમયમાં ઠીક થઈને તારી પાસે આવી જઈશ. કાલે આવી જા, તારા મિત્ર સાથે. એ લોકો ટેસ્ટ કરી લે. ઈસુ સહુનું ભલુ કરે. ‘આલોક, મોમ... પણ રોગગ્રસ્ત...!’ તે ચિંતાતુર હતી. તેણે તેનો માસ્ક ઠીક કર્યો. આલોકે પણ એમ જ કર્યું. ‘મોમ કેવા બહાદુર છે? તારે પણ એમ...’ તે બોલ્યો. મારિયા વિહ્વળ હતી ઃ મોમને કશું નહીં થાય ને? રોજ કેટલાં મૃત્યુ થતાં હતા? લંડન ટાઈમ્સમાં પ્રગટ થતું હતું. આ રોગનો કોઈ ઈલાજ નહોતો. ને આલોકના ફોનની ઘંટડી વાગી ઃ ક્યાં છું તું આલોક? હોસ્ટેલમાં...? સમાચાર સાંભળ્યા ટીવીના? તારે દેશ છોડવાનો છે. ઓલ વિઝા હોલ્ડર્સે. બે દિવસમાં. રોગ ફેલાતો જાય છે. સામાન લઈને આવી જા. આદિત્ય તારી એરટિકિટની વ્યવસ્થા કરે છે. સવારે આવી જા, ભયલા. કેવા દિવસો આવ્યાં આ કેટલું ચાલશે? ગોડ નોઝ. ડઘાઈ ગઈ મારિયા ઃ તું જશે આલોક? પછી મારું કોણ? આલોકે સાંત્વના આપી ઃ તું બહાદુર મોમની દીકરી હતી. સરકાર જ પાછા મોકલી રહી હતી. હું તો અહીં મહેમાન ગણાઉં. મહામારી ના આવી હોત તો તારી પાસે જ હોત. કેટલું ગમત? યાયાવાર પંખી છું. ક્યારેક તો જાવાનું જ હોય. મોમ કોલકટા આવ્યાં હતાં ને? આલોકના મનમાંથી જેમની કથા ખસતી જ નહોતી. મારિયા ઓળઘોળ હતી. આલોક પલંગમાં પડ્યો હતો. જાગતો અને મારિયા જાગતી બેઠી હતી, તેના કમરામાં વહેલી સવારે. બેય વ્યાકુળ હતાં. હાથ મિલાવી વિદાય લીધી. સાંજે આલોકે... એરપોર્ટ પરથી, ફોઈ-ફુવા ને સલોનીની વિદાય લીધી ઃ ના ગમતી વિદાય હતી. સહુના ચહેરાઓ પર ભય હતો, માસ્ક્સ હતાં. તે ક્વોરોન્ટીનમાં હતો. મારિયાને ફોન કર્યો, ફરી કર્યો પણ ક્યાં ઉત્તર મળતો હતો. ચિંતા થતી હતી ઃ શું હશે? તે પણ રોગગ્રસ્ત થઈ હશે? કેટલો દૂર હતો? ને એક દિવસે તેનો જ ફોન આવ્યો, મારે તને એક વાત કહેવી છે. એ રાતે તેં યાયાવર પંખીની વાત કહી હતી ને? હું કેટલી રડી હતી, મોમના કમરામાં, તું યાયાવર પંખીની જેમ જ ચાલી જવાનો હતો. ને પછી હું એકલી - તારા વિનાની થઈ જવાની હતી. મોમ અને રાજશેખર આમ જુદાં પડ્યાં હશે. ને મને એ તર્કે ઘેરી લીધી હતી. મારે મોમથી ક્યાં અલગ પડવું હતું? તને હું કેમ અળગો કરી શકું? ને તું જઈ રહ્યો હતો. યાયાવર પંખીની જેમ. તર્ક આવ્યો કે હું કેમ મોમની માફક ના કરી શકું, તને કેમ મારામાં અંકુરિત ના કરી શકું? મેં વિચારી લીધું, મારો ફળદ્રુપ સમય ચાલી રહ્યો હતો. તનમન તૈયાર કરીને હું બારણા સુધી આવી હતી, આલોક. મને ન સમજાય એવો તલસાટ જાગ્યો હતો ને અચાનક ધક્કો વાગ્યો. મા કોરોનાગ્રસ્ત હતી ને મને પણ કદાચ..? શું મારે તને રોગગ્રસ્ત કરવો? નો નો નો? પાછી ફરી, આંસુ લૂંછી નાખ્યાં ના એમ તો ના કરી શકું - તને પ્રેમ કરતી હતી... આલોક બોલી ઊઠ્યો ઃ ઓહ ! મારિયા...! સામે છેડેથી ડૂસકાં સંભળાયાં ને પછી નિઃસ્તબ્ધતા. તે બોલ્યો મારિયા... આર યુ ઓલ રાઈટ? ને શબ્દો ફૂટ્યા, હું મોમ જેવી નસીબદાર નહોતી. ને ફરી... મૌન. તેની આંખો ભીની હતી. યાયાવર પંખીની આંખો ભીની થતી હશે? આલોક વિચારતો હતો.

<div class="wst-center tiInherit " > ⚬❖⚬❖⚬❖⚬❖⚬