સુમન શાહ સાહિત્યસંપુટ/૮. જયેશ ભોગાયતા: Difference between revisions

સુમન શાહ મારા આદરણીય ગુરુ, મારા પરમ મિત્ર.

સુમન શાહ સાથેની મારી સ્મૃતિઓ, સંભારણાં અને નિકટ સહવાસની વાતો લખવા માટે મેં ઐતિહાસિક આલેખ પસંદ કર્યો છે. અને પ્રકાશક શ્રી અતુલભાઈ રાવલની મંજૂરી લઈને નિયત શબ્દસંખ્યા ઓળંગી છે.

એ પછી લાંબો અંતરાલ! પણ એ વર્ષો મેં ખૂબ વાંચ્યું. ૧૯૭૬માં જામનગરની ડી.કે.વી. કૉલેજમાં એફ.વાય.બી.એ.માં એડમિશન લીધું. દિવસે ભણવાનું, રાત્રે નોકરી. ૧૯૭૯માં બી.એ. થયો. મુખ્ય વિષય ગુજરાતી.

આપણે સૌપ્રથમ રૂબરૂ મળ્યા ૧૯૮૫માં! એ વખતે હું સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીના ભાષાસાહિત્ય ભવનમાં એમ.એ.નો વિદ્યાર્થી હતો. તમે મારા ભવનમાં ‘સાહિત્યમાં આધુનિકતા’ વિશે વ્યાખ્યાનો આપવા આવ્યા હતા. બળવંતભાઈ જાનીએ તમારો પરિચય આપેલો. તમે દેખાવે પ્રભાવક. પેન્ટશર્ટ, હાથમાં નાનું પાકીટ, સ્વભાવે થોડા આકરા લાગ્યા. પાસે જઈને વાત કરવામાં થોડો ડર લાગે, થોડો સંકોચ. પણ મેં તો હિંમત કરીને તમને ઊભા રાખ્યા લૉબીમાં. મેં કહ્યું કે મારે તમને મળવું છે. તમે તરત જ અકળાતાં પૂછ્યુઃ “શું કામ મળવું છે? ઠાલી વાત માટે મારી પાસે સમય નથી.” મેં કહ્યુઃ “મારે તમારી સાથે સાહિત્યની જ વાતો કરવી છે, માટે મળવું છે.” તમે અંતે હા પાડી. બીજા દિવસે બપોરે રિસેસના સમયે તમને મળ્યો. તમે એ વખતે મને સાવ નિર્લેપ નજરથી તાકતા હતા. મેં વાત શરૂ કરીને કહ્યું કે “મેં તમારી વાર્તાઓ વાંચી છે. તમારો વાર્તાસંગ્રહ ‘અવરશુકેલુબ’ મેં ખરીદ્યો છે. મને ખૂબ રસ પડે છે તમારી વાર્તાસૃષ્ટિમાં.” તમે પૂછ્યું: “થોડી વાર્તાઓનાં શીર્ષક બોલો.” હું સડસડાટ સાત-આઠ વાર્તાનાં શીર્ષકો બોલી ગયો. અને એ જ વર્ષે ‘પરબ’ના અંકમાં પ્રકાશિત નવી વાર્તા ‘ટૉયાટો’નું પણ નામ બોલી ગયો. એ ઉપરાંત ‘સુરેશ જોષી’ વિશે વાતો કરી. તમે એ વખતે ખુરશીની પીઠ પર તમારી પીઠ રાખીને બેઠા હતા. જાણે ખૂબ દૂર હો એ રીતે. ને તટસ્થ ભાવથી મને સાંભળી રહ્યા. સરસ મર્માળું સ્મિત કર્યું ને બોલ્યા, “તમે ઘણું વાંચ્યું છે, ને તમને બધું બહુ યાદ છે એ વાત બહુ સારી છે.” છૂટા પડતી વખતે મેં મારી કૉલેજબેગમાંથી મારી વાર્તા બહાર કાઢીને તમને આપી. “આ મારી વાર્તા છે, બની શકે તો વાંચીને કંઈક કહેશો.” તમે વાર્તાની કૉપી તરત લઈ લીધી ને તમે બોલ્યા, “આ વાર્તા અમદાવાદ લઈ જઈશ. વાંચીને ત્યાંથી જવાબ લખીશ.” અમે છૂટા પડ્યા. એ મુલાકાત પછી તમે મને આત્મીય લાગ્યા. પ્રેમાળ લાગ્યા.

લગભગ ચાર મહિના પછી ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમીનું એક પૉસ્ટકાર્ડ આવ્યું. તેમાં પ્રિન્ટેડ વાક્યો હતાં. ‘કૃતિ સ્વીકારી છે’ એ વાક્ય પાસે  નિશાની કરેલી ને વાક્યોની નીચેની જગ્યામાં એક નાનકડું વાક્ય હાથે લખેલું હતું, ‘તમારું ખાસ્સું સ્મરણ છે.’ ને નીચે સહી સુમન શાહ. તમે ‘શબ્દસૃષ્ટિ’ માટે મારી ટૂંકી વાર્તા ‘બીડી બુઝાતી નથી’ પસંદ કરી હતી. હું તો આશ્ચર્યમાં પડી ગયો. આટલા મોટા ગજાના સર્જક-વિવેચકે મારી વાર્તા પસંદ કરી! જામનગરમાં અમે મિત્રોએ અમારી જૂનીજાણીતી હૉટેલ પ્રાગરાયમાં બે બે ચા પીને ઉજાણી કરી. ઘરમાં પણ આનંદ. પૂ. બા, દક્ષા, ભાઈ-બહેન ખૂબ રાજી થયાં. ચિ. કવિતા ત્યારે બે વર્ષની હતી. મેં એ પૉસ્ટકાર્ડ કેટલાયે મિત્રોને વંચાવેલું. એ ક્ષણે મને તેજ ધબકારો દેખાયો, ને મનમાં વિચાર દોડી ગયો કે તમારી સાથે અનુબંધ થયો તે તમારી અને મારી વાર્તાથી. વાર્તાએ આપણને જોડ્યા. તમારા માટે મારા હૃદયમાં પ્રેમ-સન્માનની લાગણી જન્મી. મેં મિત્રોને કહ્યું, ‘I Love modernist!’

મારી ‘બીડી બુઝાતી નથી’ વાર્તા ‘શબ્દસૃષ્ટિ’ના અંક ફેબ્રુઆરી, ૧૯૮૬માં પ્રકાશિત થઈ. તમારા દ્વારા હું વાર્તાજગતમાં પ્રવેશ્યો.

આ જ વર્ષમાં તમે ‘ખેવના’ ત્રૈમાસિક શરૂ કર્યું. ‘ખેવના’ સામયિકનો પહેલો અંક તમે મને મોકલેલો. આમ સાવ પાતળો. ફરફરિયું જ લાગે. પણ તેમાં તમારો સાહિત્યિક સંકલ્પ અને જુસ્સો હતા. મેં પહેલા અંકનો પ્રતિભાવ લખી મોકલ્યો હતો. મેં લવાજમ ભર્યું. અંકો આવતા રહ્યા. આજે મારી પાસે બધા જ અંકો છે.

ગુજરાતી સાહિત્યમાં ઈ.સ. ૧૯૮૮ પછી નવાં સામયિકો આવ્યાં, જૂનાં સામયિકો નવાં સ્વરૂપે પ્રગટ થયાં. સુરેશ હ. જોશીના મૃત્યુ બાદ ‘એતદ્’ના સંપાદક શિરીષ પંચાલ બન્યા. એમણે સામગ્રી અને પ્રકાશનની બાબતે ઘણા બદલાવો કર્યા. પરંપરા તરફ પાછા જવાના સંકેતો હતા. ઈ.સ. ૧૯૮૮માં ‘ગદ્યપર્વ’ શરૂ થયું. ધ્યેય મંત્ર સાથે ‘આધુનિક પરંપરાનો વિસ્તાર’. સંપાદક ભરત નાયક, તંત્રી ગીતા નાયક અને એક ટીમ સાથે પ્રકાશન શરૂ થયું. વિદ્યાનગરથી વિ શરૂ થયું. ત્રણ સંપાદકો અજિત ઠાકોર, મણિલાલ હ. પટેલ, રાજેન્દ્રસિંહ જાડેજા. તેમાં મંજુ ઝવેરી સંપાદિત ફાર્બસ ત્રૈમાસિકના સમૃદ્ધ અંકો. નવાં સામયિકોના તંત્રી, સંપાદકો અને લેખકોની નવી સાહિત્યવિભાવનાનો ચારે તરફ એક જુસ્સો હતો. આધુનિકતાની સામે સવાલો હતા, આક્રોશપૂર્ણ આક્ષેપો હતા. ‘ખેવના’ના અંકોની સામગ્રી નવી આબોહવાનું નિર્માણ કરે છે, પરંતુ આધુનિકતાની સામે બેબુનિયાદ આક્રોશ નહોતો. ઊલટાનું તમે ‘સુરેશ જોષી સાહિત્યવિચાર ફૉરમ’ના ઉપક્રમે બૉદલેર પરનો ત્રણ દિવસનો એક પરિસંવાદ યોજ્યો, જેમાં વક્તા તરીકે નિરંજન ભગત પણ હતા. એ પરિસંવાદમાં હું હાજર હતો. બૉદલેરની સાહિત્યસૃષ્ટિનો સરસ પરિચય થયો. એ પરિસંવાદમાં રજૂ થયેલાં વ્યાખ્યાનોમાંથી કેટલાંક વ્યાખ્યાનો તમે ‘ખેવના’ના અંકોમાં પ્રગટ કરેલાં.