26,604
edits
પ્રતિપદા/૭. ભરત નાયક: Difference between revisions
no edit summary
KhyatiJoshi (talk | contribs) (Created page with "{{SetTitle}} {{Heading|૭. ભરત નાયક}} === કાવ્યસંગ્રહોઃ === {{Poem2Open}}અવતરણ અને પગરણ, હવે પછી...") |
KhyatiJoshi (talk | contribs) No edit summary |
||
| (7 intermediate revisions by the same user not shown) | |||
| Line 29: | Line 29: | ||
અમે અંધારામાં ઘરની હોડી તરતી મેલી છે. જંગલ ભણી. | અમે અંધારામાં ઘરની હોડી તરતી મેલી છે. જંગલ ભણી. | ||
</poem> | </poem> | ||
===૨. ડુંગળી=== | |||
<poem> | |||
ધારો કે હાથમાં ડુંગળી આવી. | |||
લાલ. ધોળીનું શું કામ? | |||
ફેરવી તોળી વજન કર્યુંઃ | |||
હશે પચીસ ગ્રામ. | |||
એમાંય વીસ ગ્રામ પાણી. | |||
કદ માપ્યું તો ભમરડી. | |||
ઉછાળી ઝીલી ફરી ફરી. | |||
ઉછાળ્યાં જ કરવી? | |||
ધારીને જોઈ. | |||
જો આને ઉકેલીએઃ | |||
પડ પહેલાં પવન ભર્યા સઢ બને | |||
પછી ચકચકતી છીપ | |||
પછી મોગરાની પાંદડી | |||
પછી બરકતી કોડી | |||
અંતે બી જેવું મોતી જડે. | |||
ડુંગળી પરથી વખારના ગુણપાટની વાસ આવી. | |||
સાપની કાંચળી જેવી પતરી જરા ટેરવાં ફરતાં ઊડી. | |||
માથેથી માટી ખંખેરી હથેળીમાં એ તોરથી બેઠી. | |||
છે બાકી પાણીદાર! | |||
બસ એકદમ ઉલટાવી નાખી. | |||
શું દેખાડ્યું? પૂદ. | |||
છે ને બદમાશ! | |||
પેટ હાંફે ગર્ભ ફરકે | |||
નક્કી આ ગાભાણી. | |||
આને માપવી શું? શું સૂંઘવી? | |||
નહીં ખાવી. | |||
ઊતાર્યા પડ એક પછી એક | |||
તો હાથમાં સપડાયેલી મીંદડી | |||
છૂટવા એ મરણિયા હવાતિયા મારે | |||
આંખોમાં તીણાં નહોર ભેરવે. | |||
તીખી નાકમાં ચીસ. | |||
ફફડાટમાં એથી મસળી નાખી | |||
ડુંગળી ધોળી ફક્ – ન હાલે ને ચાલે, | |||
મરેલું પીલું જાણેઃ | |||
ચાંચ ફાટેલી, પાતળી ગરદન લાલ લથડેલી, | |||
ફસકેલાં પીછાં | |||
ટાઢા અક્કડ પંજા... | |||
</poem> | |||
===૩. છીપ=== | |||
<poem> | |||
છીપ બોલેઃ | |||
હોઠ વિના, શબ્દ વિના | |||
જરદી જેવું થરથર બોલે | |||
ભીતરની ઝાંય જેવું રણઝણ બોલે | |||
બોલે એવું વ્યોમ ઝળહળે | |||
પાછળ રત્નાકર ઊછળે | |||
તળે ભરીભાદરી રેત સળવળે | |||
આઠે દિશા તાકી – આંખ વિના, દૃષ્ટિ વિના | |||
સંકેતથી બોલેઃ | |||
પડખેનો દરિયો, ફરતેનો અવકાશ | |||
તળિયેની રેત – મને આ તમામ સંદર્ભ વિના જો | |||
અર્થ વિના સાંભળ | |||
નામ વિના પામ | |||
હું હજી ધબકું છુંઃ સાંભળ... | |||
</poem> | |||
===૪. કોડી=== | |||
<poem> | |||
ચટ કરો તો | |||
હોઠ છુંઃ હમણાં બોલું બોલું | |||
વળી અધબીડી આંખઃ હમણાં ખોલું ખોલું | |||
બટ કરો– | |||
બરકતી ગોકળગાય | |||
ઘડીક કાચબો ટગુમગુ ચાલુ | |||
ઉછાળોઃ | |||
હું અવળ-સવળ રમલ રજવાડી | |||
પટકો તો | |||
નીલાંબર અંદર, છલક્યા અફાટ દરિયા અંદર | |||
અંદર કૂણા ગરભ! | |||
</poem> | |||
===૫. પીંછું=== | |||
<poem> | |||
કહે છેઃ | |||
હું ખરું ત્યારે નભનો છેડો પૂરા થાય છે | |||
ઊગું ત્યારે એ ઊઘડે છે | |||
હું સૂર્યકિરણ બાંધી રંગીન બનાવું | |||
સાફામાં સેલારું | |||
ધૂળની ઢગલીમાં ફરકું | |||
પાંખના-ખગના-ડાળ-માળાના સંકેતો | |||
મેં નિઃચિહ્ન કર્યાં છેઃ | |||
મને એ તમામ સંદર્ભ વિના ઊપાડ | |||
તારા હાથમાં રમાડ... | |||
</poem> | |||
===૬. પથ્થર=== | |||
<poem> | |||
કાળ હતો નહીં | |||
હું ન ધરાનો ન પર ગ્રહનો | |||
આકાર હતો નહીં | |||
હું ન બેડોળ ન સુડોળ | |||
ન કોમળ ન કઠોર | |||
હું ગ્રહનો કે ખડકનો પિંડ હતો નહીં | |||
પાણીનો કે લાવાનો વાસ હતો નહીં | |||
ગોફણથી છૂટ્યો નહીં | |||
છરીની ધારથી ઘવાયો નહીં | |||
હું લોઢું નહીં અબરખ નહીં ચકમક નહીં | |||
ન પોષક ન શોષિત | |||
ન શાપિત ન વરધારી | |||
હું ન હતો ન હઈશ | |||
છું, કેવળ... | |||
</poem> | |||
===૭. પાંદડું=== | |||
<poem> | |||
અચાનક ઊડ્યું ત્યારે પરોઢ હતું | |||
કે હતી અમાવસ રાત? | |||
વર્ષા હતી કે હતો બળબળતો તાપ? | |||
મૂળથી માટીની રસકસ લઈ | |||
ડાળથી કૂંપળ લગીની યાત્રા, પાછળ રાખી કે લંબાવી? | |||
લીલાશથી પર, પીળાશથી પર, શેષ ફળથી પર | |||
પાણીમાં તરું કે હવામાં | |||
દવમાં જળું કે માટીમાં ભળું– | |||
તું મનમાં ન આણ | |||
ધ્યાનથી જો મને, બસ... | |||
</poem> | |||
===૮. કવિની કવિતા=== | |||
<poem> | |||
ઈશ્વર ભટકતો ફરે છે સદીઓથી | |||
એની નિયતી સંભારતો | |||
મધરાતોનો ખભે લાદી સંતાતો રઝળતો ફરે છે | |||
કાન ઢાંકી ઠોકાતા ખીલા | |||
ને છૂટતી ગોળીઓની સન સન ખાળતો | |||
રણમાં ફંગોળાતા ઝાંખરાં જેવો | |||
સીમાડે રવડતા જાનવરનાં હાડપિંજરમાં ટકી ક્યારેક | |||
દારૂગોળાના ખડકાયેલા ગંજ હેઠળથી છટકી ક્યારેક | |||
રાત રાતભર હીબકે ચઢે છે ઈશ્વર | |||
ફરતે વાંસવન ભડકે બળે છે | |||
તું ફફડીશ નહીં, આવ | |||
બીજી હમણાં જ મારા કેટલાક નગરજનોએ | |||
તને મૃત જાહેર કર્યો’તો | |||
મને દેશવટો દીધો તારી પાછળ | |||
મેં વસાવ્યું છે એક ઝૂંપડું ડુંગર ઓથે | |||
ફરી દીવો પેટાવ્યો છે દિવેલનો | |||
નાગલીનો રોટલો શેકીશ, તું ભોજન લેજે | |||
પાંદડાંની પથારી કરી છે, પોઢણ કરાવીશ | |||
આવતો રહે મારી કને, પ્રભુ, | |||
મારા ઢળતાં પોપચાંમાં વસી જા – | |||
તારી અને મારી | |||
હવે આપણી નિયતી છે... | |||
</poem> | |||
===૯. મેડમ ક્યુરી=== | |||
<poem> | |||
મેડમ ક્યુરી, | |||
હું તમને ચાહતો હતો. | |||
પહેલા પગારથી પોરસાઈ ખરીદેલી | |||
પછી રૂમાલમાં વીંટાળી જતનથી જાળવેલી | |||
કબાટના ભેજીલા ખાનામાંથી, રાણીછાપ સિક્કા વચ્ચેથી, સેરવી લીધી | |||
કાંડાઘડિયાળ | |||
વિરહવ્યાકુળ એ મારા કાંડાને વીંટળાઈ વળી – | |||
અને મેડમ ક્યુરી, તમે યાદ આવ્યાં | |||
વચમાં રેડિયમ-ટિપ્ડ કાંટા જોજનોની મજલ કાપતાં ફરી ગયા | |||
એનાં અજવાળાં નાડીમાં ફરી વળ્યાંઃ | |||
ઘડીક લાગે એમાં બીડીની કસ ખેંચતાં જાગે એવા તિખારા, | |||
આસોના અમાવસી આભમાં ફૂટતા તારા, | |||
ઘડીક ખૂટી ગયેલા માટીના તેલથી બમણા બળે ભભકતી ફાનસની જોત, | |||
સાચું પૂછો : લાગે મારી ઓલવાતી જતી સ્મૃતિના છેલવેલ્લા ઝબકારા... | |||
મેડમ, તમસ એ જનની છે, | |||
અજવાળાં એનો આવિષ્કાર. | |||
હું મને આજે ફરી જ્યારે મળ્યો | |||
તમે સ્વયં ઝબકી ગયાં રેડિયમ થઈ. | |||
ક્યુરી, હું તમને હજી ચાહું છું... | |||
</poem> | |||
===૧૦. સર વૉટ, જેઇમ્સ=== | |||
<poem> | |||
સર વૉટ, જેઇમ્સ | |||
તમને ચાહતો રહ્યો છું વૉટ, જેઇમ્સ. | |||
હું છ વર્ષનો હતો | |||
કડકડતી ઠંડીમાં, ઘરના પાછલા બારણે, | |||
ચૂલા પર ચાની તપેલીથી ઊડતી હતી વરાળ – | |||
હથેળી શેકતો હતોઃ | |||
અદ્દલ એમ જેમ વિજ્ઞાનના પાઠ્યપુસ્તકમાં | |||
બાળવેશે તમે ચૂલા પરની ચાની કીટલીના ઢાંકણનું નર્તન | |||
અને ઊંચકી એ ઢાંકણ | |||
અંદરની ઘૂમરાતી વરાળ અવલોકી રહ્યા હતા. | |||
તમારા ચિત્તમાં ઘૂમરાતાં હતાં પિસ્ટન અને પૈડાં... | |||
ત્યારે હું ચૌદ વર્ષનો હતો. | |||
પાટા પર ભાગતી હતી ગાડી | |||
ગાડીના સલૂનમાં બારી બહાર હથેળી ધરી બેઠો હતો | |||
વીંઝાતી હવાથી પાછળ ઠેલાયા કરતી હથેળીમાં – | |||
ફાયરમેનના પાવડાથી ઊડેલી કોયલાની કણીઓ વાગતી હતી. | |||
એન્જિનના ભૂંગળામાંથી ઊઠતા હતા ધુમાડાના ગોટેગોટ, | |||
ભેગી પાછળની ટાંકીનાં ખદખદ પાણી પરની ઘૂમરાતી | |||
અને પિત્તળની નળીઓમાં ધસતી હતી વરાળ... | |||
આજે વયની ઢળતી સાંજે | |||
સામેની કીટલીનું ઢાંકણ ઊંચકી | |||
ચાની વરાળના પમરાટથી જગાડી રહ્યો છું જિજીવિષા | |||
હથેળીની રુક્ષ રેખાઓમાં પથરાઈ જતી રેલવે-લાઈનો પર | |||
વિદ્યુત ગાડીઓ પૂરપારટ આવ-જા કરી રહી છે– | |||
એમાં આઘે આઘેથી સાવ ઝાંખીપાંખી | |||
છુક્ છુક્ ભાગ્છુક સંભળાતી રહી | |||
તમને કેમ ન ચાહતો રહું વૉટ જેઇમ્સ, સર? | |||
</poem> | |||
===૧૧. સર આઈઝેક ન્યુટન=== | |||
<poem> | |||
હવામાં એક લીસોટો પડ્યો | |||
એ લીસોટો રતુંબડો થઈ ગયો. | |||
તમે બેઠા હતા ત્યાંથી સાત ડગ દૂર સફરજન પડી ચૂક્યું હતું... | |||
ત્યારે યાદ છે તમને? | |||
છ વર્ષનું એક બાળ | |||
એના વિજ્ઞાનના પાઠ્યપુસ્તકમાંથી છટકી, હડી કાઢી | |||
એ સફરજન ઉઠાવી બચકાટતું ભાગ્યું હતું? | |||
ત્યારે થડની ઓથે લંબાયેલા પગનાં બૂટ તાકતું | |||
તમારું ચિત્ત ચગડોળે હતુંઃ | |||
સફરજન હેઠે કેમ પડ્યું? | |||
ઉપર કાં ન ગયું? | |||
પછી તમે ઉપર, ટાવર પર ગયા. | |||
ઠેઠ ત્યાંથી બીજા મેઘધનુષી લીસોટા પાડ્યા. | |||
પછી સરવાળા ગુણાકારમાં ગતિ પકડી... | |||
બરાબર ત્યારે, ત્યારે જ હું ચૌદ વર્ષનો, ગણિતમાં નાપાસ થયો. | |||
છતાં અચરજ તો એ, | |||
ચુંબકથી ખેંચી હું પાંચપંદર ટાંચણીઓની ભાત પાડતો હતો. | |||
પછી તો કંઈ કેટલી ટાંચણીઓનાં માથાં જેટલાં વર્ષો વીતી ગયાં | |||
આજે હું સિત્તેરનો – | |||
હાથમાં છે છરી | |||
ને સામે જમણના ટેબલ પર એક પ્લેટ, એમાં એક સફરજનઃ | |||
આઘે આઘેની ઠેઠ યુરોપની વાડીના વૃક્ષનું. | |||
ન ઉપર ગયું, | |||
ને ભોંય પર પડ્યું – | |||
સીધું મારી કને ખેંચાઈ આવ્યું! | |||
હું તમને ચાહતો રહીશ, સર આઈઝેક ન્યુટન! | |||
</poem> | |||
{{HeaderNav | |||
|previous = [[પ્રતિપદા/૬. દલપત પઢિયાર|૬. દલપત પઢિયાર]] | |||
|next = [[પ્રતિપદા/૮. કમલ વોરા|૮. કમલ વોરા]] | |||
}} | |||